De soap rond Brexit leert iets heel interessant over hoe macht werkt. Eenmaal dat je de macht in alle macht (punt intended) naar je toegetrokken hebt, ben je hem eigenlijk kwijt. Theresa May trapte net als als voorganger David Cameron in de illusie dat ze haar macht verder kon uitbouwen, maar ontdekte tot haar eigen ongeloof dat het volk besloten had om haar macht weer een stukje af te pakken.
In het boek “The Power Paradox, how we gain and lose influence“, beschrijft de psycholoog Dacher Kelter dat macht niet iets is wat je verwerft, maar wat groepen je geven. De paradox is dat leiders, eenmaal ze de macht gekregen hebben, vervolgens gedrag beginnen te vertonen dat precies datgene ondermijnt wat hen überhaupt de macht gaf. Daar waar enthousiasme en empathie de eigenschappen zijn om macht uit de handen van de groep (of de massa) te krijgen, verandert de verleiding van de macht machthebbers bijna altijd in impulsieve, egocentrische, achterdochtige wezens.
De machtspositie triggert gedrag. Daar waar de uitdager feilloos de zwaktes van de machthebber aan de schandpaal nagelt, is hij onmachtig om zichzelf te beschermen tegen de dwingende triggers die op hem afkomen eenmaal hij de machtspositie in handen heeft.
Een denkfout die vaak gemaakt wordt is dat we denken dat dit met “de verleiding van de macht” te maken heeft. Verleiding is meestal het grootste probleem niet. In hun beleving worden machthebbers niet verleid maar gedwongen tot bepaald gedrag. In hun belevingswereld worden ze gedwongen om geen zwakte te tonen, om directief te zijn, om besluitvaardig te zijn, om hun vijanden op afstand te houden, enzovoort. In hun beleving hebben ze grotere problemen aan hun hoofd dan zich druk te maken over wat mensen van hun denken.
Hoe vaak heb je al niet meegemaakt dat een manager zich gedwongen voelt om een unieke mening te hebben over iets waarover hij eigenlijk geen verstand heeft? Hoe vaak zie je in politiek dat idealisten veranderen in blinde machtspolitici. De implosie van de PvdA in Nederland kan je voor een flink stuk terug brengen naar een machtselite die hun eigen macht belangrijker vonden dan hun principes. Jeroen Dijsselbloem kreeg de macht van kiezers die vielen voor het herverdelingsideaal van de PvdA, maar eenmaal aan de macht verandert de man in een neo-liberale hardliner. Liever de idealen verloochenen dan het zitje aan de tafel van de tower of power kwijt te spelen.
Geert Wilders hetzelfde verhaal. Zijn macht verkrijgt hij op basis van het vertrouwen dat het volk hem geeft om voor hun belang op te komen. Maar de manier waarop de man zijn partij leidt, doet in niets onder voor de manier waarop een Afrikaanse – en Amerikaanse – dictatuur geleid wordt. Je mag je niet voorstellen wat er zou gebeuren als deze zwakke leider aan de macht komt.
Misschien verklaart dit ook wel voor een stuk de compleet onverwachte overwinning van Mark Rutte in de vorige verkiezingen. Je moet het maar doen: een half jaar voor de verkiezingen op 18 zetels staan in de peilingen, tegenover 44 voor de PVV. Pispaal zijn van de complete oppositie voor alles wat fout is met Nederland. Een partij dat geplaagd wordt door bestuurdersschandalen. Maar hoe langer hij aanblijft, hoe meer mensen onder de indruk geraken van zijn integriteit. Onvermoeibaar in het vinden van compromissen en oplossingen, altijd optimistisch, geen enkele interesse in persoonlijke rijkdom en bereid om populariteit op het spel te zetten om dappere besluiten te kunnen nemen met het lange termijn belang in gedachten.
De Sillicon Valley investeerder Ben Horowitz vertelde het fascinerende verhaal van Toussaint L’Ouverture, de leider van de Haïtiaanse slavenopstand. Dit was de enige slavenopstand die ooit succesvol geweest is en die Haïti in korte tijd transformeerde van een bruut slavenregime naar een welvarend eerste wereld land. L’Ouverture had als slaaf de bibliotheek van zijn meester mogen beheren en geraakte daar gefascineerd door het leiderschap van Julius Caesar. Hij besefte dat zijn enige kans om de opstand te doen slagen er in bestond om niet in de val van de macht en de wraak te trappen. Hij verbood zijn officieren om veroverde vrouwen te verkrachten. Hij verbood ze zelfs om vreemd te gaan. Hij stelde veroverde Franse officieren aan in zijn leger en hij liet de veroverde plantagehouders hun plantage behouden en gaf hen belastingvoordeel om hun plantage om te bouwen van een slaveneconomie naar een economie waarin werknemers eerlijk betaald werden. Hij wist dat hij de managements skills en het handelsnetwerk van de plantagehouders nodig had om deel te kunnen nemen aan de wereldeconomie. Iets wat Robert Mugabe in Zimbabwe over het hoofd gezien had toen hij alle blanke boeren hun land afpakte en vervolgens het land binnen vijf jaar in hongersnood stortte omdat niemand wist hoe je een boerderij moet runnen.
De moraal van het verhaal: Macht ontwerpt gedrag. Zelden door verleiding, meestal door een dwingende kracht van triggers waar leiders niet bewust van zijn en waartegenover ze machteloos zijn. Elke leider moet zich bewust zijn van het gedragsontwerp dat zijn gedrag continu stuurt en uitlokt. Slechts door een systeem te ontwerpen waarin je jezelf en je leiders beschermt tegen deze prikkels, ben je in staat om het ongenadig verval van je macht tegen te houden. Maar dat vraagt flink wat zelf-discipline.
==
Benieuwd naar hoe gedragsontwerp werkt? Schrijf je in voor de summer school van de Behavioural Design Academy, een tweedaagse masterclass in de kracht van gedragspsychologie voor het begrijpen en veranderen van gedrag. inschrijven kan hier: www.behaviouraldesignacademy.com.
